Bị thương rồi trở lại quê hương tiếp tục nghề dạy học, hành trang ông mang về không chỉ là những khúc tráng ca bất tử của một thế hệ anh hùng mà còn có một cuốn nhật ký với nhiều câu chuyện thấm đẫm tình đồng chí khi còn ở chiến trường.

Theo báo Hải Dương, cuốn nhật ký chiến trường của ông ban đầu được mang tên "Nhật ký tuổi trẻ Đinh Đức Lâm" nhưng khi được chuyển thể thành sách đã có tên "Nhớ đêm cõng bạn lạc rừng". Cuốn sách do nhà văn Đặng Vương Hưng biên soạn và giới thiệu.

Chân dung thầy giáo thương binh Đinh Đức Lâm. Ảnh: báo Hải  Dương

"Nhớ đêm cõng bạn lạc rừng là tác phẩm đầu tiên của Tủ sách Mãi mãi tuổi 20. Hơn 50 năm trước, khi viết những dòng nhật ký ở chiến trường miền Đông Nam Bộ, thầy giáo trẻ Đinh Đức Lâm không thể ngờ được những trang sổ tay đã cũ nát với những dòng chữ đã nhòe mờ sau nửa thế kỷ lại đã trở thành tài sản tinh thần của con cháu ông và sẽ là di sản cho cả cộng đồng và xã hội", nhà văn Đặng Vương Hưng viết. Có thể nói, đây là một trong số ít những cuốn nhật ký chiến trường chứa đựng nhiều thông tin quý và được chuyển thể thành sách.

Cuốn nhật ký chiến trường ấy được ông ghi chép từ ngày 21.7.1969 và khép lại trang viết cuối cùng ngày 3.3.1973. Sau khi được chuyển thể thành sách, cuốn nhật ký được trao tặng cho một đơn vị tại Hà Nội để phục vụ công tác trưng bày. Còn sách được chia thành 12 phần nhỏ, trong đó có những phần gây xúc động mạnh với người đọc như: Những đêm cõng bạn lạc rừng, Những ngày nằm Viện K24 miền Đông Nam Bộ hay Những cuộc gặp gỡ bất ngờ với bạn học cũ, thầy và trò...

Thầy giáo Đinh Đức Lâm mồ côi cha từ khi chưa ra đời, người mẹ của ông tần tảo sớm hôm nuôi ông cùng 1 người anh trai và 1 người chị gái. Là con út trong gia đình nghèo túng ở một vùng quê khó khăn, trong nhà chỉ có ông được đi học đến hết cấp 2 rồi được cử đi học Trường Trung cấp Sư phạm tại Kẻ Sặt (Bình Giang). Tốt nghiệp, ông được điều về dạy tại Trường Phổ thông cấp 2 Thanh Hồng của huyện Thanh Hà. Giai đoạn đó, đế quốc Mỹ bắt đầu đưa quân đổ bộ miền Nam. Dù người anh trai đã vào bộ đội năm 1965 và đi B năm sau đó, nhưng ông vẫn tạm biệt mẹ, chào chị gái lên đường đánh giặc.

Nhật ký chép, sau 5 tháng đi bộ vượt Trường Sơn hùng vĩ, vòng qua 2 nước bạn Lào và Campuchia thì ông cùng đồng đội vào đến B2 (chiến trường miền Đông Nam Bộ). Họ được biên chế vào đơn vị C10 E59C, Sư đoàn 9, có mật danh "Công Trường 9" - một trong những sư đoàn chủ lực đầu tiên của Quân giải phóng miền Nam. Vừa đặt chân đến B2, người thầy giáo trẻ cùng đồng đội đã lập tức tham gia 5 cuộc chiến đấu sống còn. Với ông, một người từ đồng bằng Bắc Bộ vào, vốn chỉ quen với trường lớp, nay cầm súng chiến đấu với các đội quân chủ lực của Mỹ và chính quyền Sài Gòn là một thử thách không hề nhỏ. Nhưng ông cùng các đồng đội - những người cũng từ miền xa đến, chỉ với vũ khí thô sơ và một trái tim dũng mãnh không hề nao núng trước kẻ thù.

Đêm 21.7.1969, sau một trận đánh phối hợp với đơn vị bạn, ông Lâm bị lạc rừng và phát hiện chiến sĩ Lê Văn Thụ quê ở Thái Bình cũng đang bị lạc. Nhưng gay go nhất là ông Thụ bị bắn gãy chân. Ông Lâm cõng đồng đội và tìm cách vượt vòng vây trở về đơn vị. Nhưng họ bị lạc suốt 3 đêm trong rừng đầy rẫy thám báo Mỹ, ổ phục kích và thú dữ... Đó chính là những xúc cảm để sau này cuốn sách có tên "Nhớ đêm cõng bạn lạc rừng". "Trên đường tìm về đơn vị, may mắn thay gặp được thêm đồng đội. Về đến đơn vị, trông thấy thủ trưởng Tiểu đoàn và quân y sĩ, biết mình được cứu sống, Thụ ứa lệ nhìn tôi gọi "Anh Lâm", ôm cổ tôi kéo xuống rồi xin tôi địa chỉ ở quê. Tôi báo cáo thủ trưởng để trở về Đại đội 10. Tôi xa Thụ từ đó và sau này có nghe tin Thụ đã được ra Bắc hồi tháng 12 năm 1969", ông Lâm viết trong nhật ký.
Thế nhưng, theo những thông tin của nhà văn Đặng Vương Hưng, qua nhiều nguồn thông tin được biết, ông Lê Văn Thụ đã hy sinh trong một trận đánh ngày 8.11.1970 tại mặt trận phía Nam, hiện gia đình chưa tìm thấy hài cốt.

Cùng chia sẻ về người thầy giáo và những trang nhật ký tại chiến trường này, báo Thời nay viết: Đêm 29-3-1970, trong một trận chiến ác liệt với một đơn vị lính Mỹ tại trảng Bà Điếc, huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh, đến lượt Trung đội phó Đinh Đức Lâm bị thương nặng. Trận đánh đã kết thúc thắng lợi, Lâm cùng đơn vị rút vào rừng. Tổ của họ có ba người là Đinh Đức Lâm, Đặng Đình Kiền và một chiến sĩ tên là Lý rút cùng nhau. Họ đã vào sâu trong rừng, nhưng địch vẫn bắn súng cối theo. Một quả đạn cối nổ chỉ cách ba người có vài mét. Chiến sĩ Lý bị mảnh xuyên trúng ngực, hy sinh ngay tại chỗ. Lâm bị mảnh đạn chém hở xương cánh tay trái, cụt một ngón bàn tay phải và hai vết thương sau lưng. Đêm đó, chính anh Kiền đã khoác hai khẩu súng và dìu Lâm xuyên rừng tìm về đơn vị. Những kỷ niệm vào sinh ra tử này chính là nguồn cảm hứng lớn nhất, gây ấn tượng mạnh mẽ nhất đối với độc giả, trở thành tiêu đề cho cuốn sách.

Cuốn sách "Nhớ đêm cõng bạn lạc rừng", chuyển thể từ cuốn "Nhật ký tuổi trẻ Đinh Đức Lâm". Ảnh: báo Thời nay

Ngoài ra, phần sau của nhật ký này còn có tự truyện với tựa đề “Một liệt sĩ sống lại” của ông Đinh Đắc Khâm, anh trai ruột của tác giả Đinh Đức Lâm. Tác giả tự truyện này chưa hề tới trường, mà tự học và được khai văn hóa lớp 4 khi vào bộ đội. Trong một trận chiến đấu ác liệt, ông Khâm bị thương và bị địch bắt làm tù binh, giam ở Trại tù binh Phú Quốc trong hơn 5 năm. Tinh thần anh dũng, kiên trung của các chiến sĩ trong nhà tù Phú Quốc sống lại trong những trang viết trung thực, xúc động của ông Khâm.

Trong vai trò một người thầy, thương binh Đinh Đức Lâm đã dành một phần tư thế kỷ rèn giũa cho nhiều học sinh nên người, thành đạt và đóng góp cho xã hội. Trong gia đình, truyền thống yêu nước và hiếu học tiếp tục được các con, các cháu ông kế thừa. Sau những năm tháng chiến tranh, ông Lâm cũng là người đi tìm lại những đồng đội năm xưa trong trang nhật ký của mình là ông Lê Văn Thụ và ông Đặng Đình Kiền. Trong cuộc gặp gỡ của ông Lâm và gia đình liệt sĩ Lê Văn Thụ, ông Lê Văn Ty, em trai và đại diện gia đình liệt sĩ, xúc động nói: “Bác Lâm là một người tổng hợp của nhiều tình cảm. Thứ nhất là tình cảm của một nhà giáo mẫu mực đối với học trò và phụ huynh. Tình cảm thứ hai là tấm lòng giữa những người chiến sĩ QĐND Việt Nam, chiến đấu và hy sinh vì độc lập tự do. Thứ ba là tình cảm giữa con người với nhau, thể hiện qua hành động tưởng nhớ, tìm lại những đồng đội đã khuất”. 

Sau hơn 50 năm, những dòng chữ đã nhòe mờ trong cuốn sổ tay nhật ký cũ nát của thầy giáo thương binh Đinh Đức Lâm đã trở thành tài sản tinh thần của các thế hệ sau. Đó cũng là di sản quý báu cho cộng đồng và xã hội và bài học lịch sử, nhắc nhớ về một thời kháng chiến khói lửa ác liệt nhưng vẫn thấm đượm tình người, tình đồng đội thiêng liêng.